2.2 สมเด็จฯ พระบรมราชชนกในเยอรมนี

           หลังจากทรงจบการศึกษาระดับนายร้อยชั้นต้นที่เมืองปอตสดัมใน พ.ศ. 2452 แล้ว สมเด็จฯ พระบรมราชชนก ทรงเข้าศึกษาต่อในโรงเรียนนายร้อยชั้นสูงโกรสลิชเตอร์เฟลด์ อันเป็นโรงเรียนเดียวกันกับที่สมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ทรงเคยศึกษาอยู่ ในระหว่างนี้เองที่ทรงเริ่มหันมาสนพระทัยวิชาการทหารเรือ และใน พ.ศ. 2454 ขณะที่กำลังทรงศึกษาปีสุดท้ายอยู่ในโรงเรียนนายร้อยชั้นสูง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้พระองค์ ย้ายการศึกษาจากด้านทหารบกเป็นทหารเรือแทน พร้อมทั้งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานยศนายเรือตรีแห่งราชนาวีไทยแก่พระองค์ด้วย

ดังนั้นหลังจากทรงสำเร็จวิชานายร้อยชั้นสูงแล้ว สมเด็จฯ พระบรมราชชนก จึงทรงสอบเข้าศึกษาวิชาการทหารเรือที่โรงเรียนนายเรือ เฟลนส์บูร์ก มุรวิก ณ ประเทศเยอรมนี ในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2454 โดยในเดือนเดียวกันนั้นเอง จักรพรรดิวิลเฮล์มที่ 2 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้สมเด็จฯ พระบรมราชชนกเป็นนายเรือตรี ที่อายุน้อยที่สุดของจักรพรรดินาวีเยอรมัน พร้อมทั้งทรงมีพระบรมราชานุญาตให้ทรงอินทรธนู ตราหน้าหมวก และมีดเหน็บมีพู่ อันเป็นเครื่องยศนายทหารเรืออย่างเจ้านายเยอรมัน ซึ่งไม่เคยพระราชทานให้เจ้านายประเทศอื่นใดมาก่อน นับเป็นพระเกียรติยศอย่างสูงแก่ประเทศไทย สมเด็จฯ พระบรมราชชนก ทรงได้รับการฝึกทั้งภาคทฤษฎี และภาคสนามที่โรงเรียนนายเรือเฟลนส์บูร์ก มุรวิก ร่วมกับนักเรียนนายเรือเยอรมันอย่างหนักเป็นเวลา 6 สัปดาห์ แล้วจึงทรงร่วมพิธีสาบานธงของนักเรียนนายเรือ ในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2455

สมเด็จฯ พระบรมราชชนกทรงเอาพระทัยใส่ ในการทำความรู้จักกับเจ้านายต่างประเทศอยู่เสมอ เพื่อประโยชน์ต่อการเชื่อมความสัมพันธ์อันดีระหว่างประเทศ ครั้งหนึ่งในช่วงเวลาใกล้เคียงกันกับพิธีสวนสนามที่เบอร์ลิน ทรงทราบข่าวจากไทยว่าดุ๊กโยฮันอาลเบรชต์ (Duke Johann Albrecht) ผู้ปกครองรัฐบรันสวิก (Braunschweig) ของเยอรมนีได้เสด็จเยือนกรุงเทพฯ พระองค์จึงทรงมีพระราชดำริที่จะเสด็จไปเข้าเฝ้าเจ้านายพระองค์นี้ เมื่อเสด็จกลับมายังเยอรมนี เพื่อเป็นการตอบแทนพระราชไมตรีและ "เพื่อที่จะได้รู้จักกันต่อไปภายน่า ท่านจะได้นำให้รู้จักเจ้านายอื่นๆ…" ดังนั้นใน พ.ศ. 2453 พระยาศรีธรรมสาส์น อัครราชทูตประจำกรุงเบอร์ลิน จึงสนองพระราชดำริ ด้วยการจัดให้ทรงได้รับเชิญไปเข้าเฝ้าดุ๊กโยฮันอาลเบรชต์ ที่บรันสวิก ซึ่งทางดุ๊กก็ทรงจัดการต้อนรับอย่างสมพระเกียรติ ด้วยการเลี้ยงพระกระยาหารค่ำ และเชิญเสด็จไปทอดพระเนตรละครโอเปรา ทำให้สมเด็จฯ พระบรมราชชนกทรงรู้จักกับดุ๊กองค์นี้ และในเวลาต่อมาจะทรงมีความสนิทสนมคุ้นเคย จนกระทั่งได้รับเชิญเสด็จไปประทับที่บรันสวิกอยู่บ่อยครั้ง
ในช่วงพักระหว่างภาคการศึกษาแต่ละปี สมเด็จฯ พระบรมราชชนกมักจะเสด็จแปรพระราชฐาน ไปยังเมืองและประเทศต่างๆ เพื่อทรงเยี่ยมเยือนสถานที่ และทำความรู้จักกับบุคคลสำคัญในแต่ละประเทศ ดังตัวอย่างในช่วงพักปิดภาคการศึกษาเดือนตุลาคมพ.ศ. 2454 พระองค์ได้เสด็จประพาสประเทศเดนมาร์ก และทรงได้เข้าเฝ้าเจ้าชายวาลเดมาร์ (Prince Valdemar) พระราชอนุชาพระเจ้าเฟรเดอริคที่ 8 (Frederik VIII) แห่งเดนมาร์ก โดยทรงมีพระราชดำริว่าเพื่อ "…ให้คุ้นเคยไว้สำหรับราชการต่อไปข้างน่า…" การเสด็จครั้งนี้แม้เป็นการส่วนพระองค์ แต่เจ้าชายวาลเดมาร์ก็ทรงจัดการต้อนรับอย่างยิ่งใหญ่ โดยทรงเชิญสมเด็จฯ พระบรมราชชนกไปประทับที่พระราชวังฤดูร้อนแบนสตอร์ฟ (Bernstorff) ณ กรุงโคเปนเฮเกน และทรงร่วมเสวยพระกระยาหารค่ำกับพระเจ้าเฟรเดอริคที่ 8 ด้วย นอกจากนี้ในระหว่างที่ประทับอยู่ที่เดนมาร์ก ยังได้ทรงพบกับเจ้านายชั้นสูงจากประเทศต่างๆ อีกหลายพระองค์ ได้แก่ จักรพรรดินีแห่งรัสเซีย สมเด็จพระนางเจ้าอเล็กซานดรา (Alexandra) แห่งอังกฤษ และกษัตริย์แห่งกรีซ เป็นต้น ทำให้พระองค์ทรงได้คุ้นเคยกับเจ้านายเหล่านี้ ซึ่งจะเป็นประโยชน์อย่างมากในเวลาต่อมา เมื่อทรงเป็นผู้แทนพระองค์เสด็จในวาระพิธีต่างๆ

ทางด้านการศึกษา หลังจากทรงร่วมพิธีสาบานธงของนักเรียนนายเรือแล้ว สมเด็จฯ พระบรมราชชนก ได้ทรงเริ่มการฝึกภาคทางทะเลในเรือหลวงวิคตอเรีย หลุยส์ (S.M.S. Victoria Louis) ซึ่งออกเดินทางจากโรงเรียนนายเรือไปยังเมืองคีล (Kiel) เข้าสู่มหาสมุทรแอตแลนติกเพื่อมุ่งหน้าไปสู่ยุโรปตะวันตก อเมริกาเหนือ อเมริกากลาง หมู่เกาะอินดิสตะวันตก แล้วจึงเดินทางกลับ รวมระยะเวลาทั้งหมดประมาณ 10 เดือน เพื่อให้นักเรียนนายเรือ ได้ฝึกหัดทั้งขณะที่เรือกำลังออกปฏิบัติการในทะเลและขณะที่เรือจอด

ภาพเรือหลวงวิคตอเรีย หลุยส์
บนไปษณียบัตรที่ทรงส่งให้พระสหาย
(ไปรษณียบัตรเจ้าฟ้า รูปที่ 208)

ในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2455 เรือหลวงวิคตอเรีย หลุยส์ แล่นตามเส้นทางมาถึงกรุงสตอกโฮล์ม (Stockholm) เมืองหลวงของประเทศสวีเดนและได้แวะจอดที่นี่หลายวัน ระหว่างนั้นสมเด็จฯ พระบรมราชชนก ทรงได้รับเชิญให้เข้าร่วมเสวยพระกระยาหาร กับสมเด็จพระราชาธิบดีและพระราชินีสวีเดนหลายครั้ง โดยสมเด็จพระราชาธิบดี ทรงนำชมพระราชวังฤดูร้อนและสวนของพระราชวัง รวมทั้งทรงเชิญสมเด็จฯ พระบรมราชชนกเสด็จลงเรือตอร์ปิโด เพื่อชมทิวทัศน์ทางน้ำด้วยพระองค์เอง นอกจากนี้ในช่วงเวลาเดียวกัน กรุงสตอกโฮล์มได้เป็นเจ้าภาพจัดงานแข่งขันกีฬาโอลิมปิก สมเด็จฯ พระบรมราชชนก ก็ทรงได้รับเชิญเสด็จไปเข้าร่วมพิธีเปิดงาน ร่วมกับเจ้านายพระราชวงศ์ชั้นสูง จากหลายประเทศด้วยเช่นกัน โดยพระองค์ทรงเป็นเจ้านายไทยพระองค์แรก ที่ได้เสด็จเข้าร่วมพิธีนี้ สมเด็จฯ พระบรมราชชนก ทรงมีพระสติปัญญาเฉลียวฉลาด สามารถเรียนได้ไว และดีเป็นพิเศษเช่นเดียวกับพระเชษฐา คือ สมเด็จฯ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ ซึ่งเคยทรงมีผลการศึกษาในระดับดี ถึงขั้นที่จักรพรรดิวิลเฮล์มที่ 2 ทรงชมเชยมาก่อนแล้ว ผลการศึกษาของสมเด็จฯ พระบรมราชชนก อยู่ในระดับยอดเยี่ยมเกือบทุกครั้งที่มีการจัดสอบต่างๆ เช่น ในการสอบไล่ของ โรงเรียนนายร้อยชั้นสูงโกรสลิชเตอร์เฟลด์ใน พ.ศ. 2454 ก็ทรงทำคะแนนได้ดีกว่านายทหารอื่นๆ ดังมีปรากฏในเอกสารของทางประเทศไทยที่บันทึกไว้ว่า